اندر حلال و حرام بودن هالووین و حلال وین
دکتر اکرم کساب
برگردان: دفتر نمایندگی اتحادیه جهانی علمای مسلمان - شعبه ایران
عید هالوین از اعیادی است که در برخی از کشورهای اروپایی جشن گرفته میشود و به جهان عرب و اسلام هم سرایت کرده است. دربارهی حکم این عید لازم دانستم نکات زیر را مورد تأکید قرار میدهم:
حکم کردن بر یک چیز زمانی ممکن است که تصور دقیقی از آن داشته باشیم؛ بنابراین ما ابتدا باید هالوین و ریشههای تاریخی آن را به خوبی بشناسیم. در دایره المعارف (ویکیپیدیا) آمده است: هالوین: جشنی است که هر ساله در 31 اکتبر (نهم آبان) در بسیاری از کشورها برگزار میشود. این جشن نزدیک به جشن مسیحیت غربی عید همهی مقدسان برگزار میشود اما این دو با هم متفاوت هستند. کلمهی هالوین از عشای ربانی گرفته شده است که سه روز در سال روحانی مسیحی غربی به یاد مردگان از جمله مقدسان برگزار میشود.
هالوین آن گونه که امروزه در بسیاری از کشورهای جهان برگزار میشود در سایهی جهانی شدن و به خاطر غلبهی فرهنگی آمریکا بر رسانهها متأثر از نسخهی آمریکایی است. این نسخه به کلی از ریشههای دینی فاصله دارد و یک مناسبت فرهنگی است که همه آن را جشن میگیرند.
خاستگاه هالوین
1-باور بر این است که عشای همهی مقدسان، یک جشن مسیحی و متأثر از رسوم جشنوارههای برداشت محصول در فرهنگ کاتولیک است و احتمال وجود ریشههای بتپرستی در آن هم ممکن است.
2-در حالی که دیگر دانشگاهیان تأکید میکنند که عید هالوین به طور مستقل شکل گرفته است و ریشهی مسیحی دارد.
آداب عید هالوین به شرح زیر است:
ازکارهایی که در این روز انجام میگیرد تهیهی حلوا، لباسهای مبدل، تزیین و تراشیدن کدو تنبل، گذاشتن فانوس و شمع و بازدید از مناظر گردشگری خالی از سکنه است.
2- در بخشهای زیادی از جهان مراسمات دینی مسیحی از جمله تشریفات مذهبی کلیسا و روشن کردن شمع بر سر قبر مردگان فامیل صورت میگیرد.
3- در مناطق مختلف جهان این جشن به جشن تجاری و سکولار تبدیل شده است.
4- فعالیتهای جانبی عید هالوین شامل نیرنک، پوشیدن لباسهای عجیب و روبند و روایت داستانهایی از گردش اشباح در شب و نمایش برخی از فیلمهای ترسناک.
5- آمریکاییها با فرهنگهای گوناگون هالوین را جشن میگیرند و عموم مردم با آراستن خانهها و خیابانها با کدوهای زینتی و ایجاد روشنایی و بازیهای ترسناک و مسخره در این جشن شرکت میکنند.
6- همهی مردم اعم از بزرگ و کوچک چهرهی خود را تغییر میدهند تا از ارواح شیطانی آنان را نشناسند. در افسانهها آمده است که همهی ارواح در این شب از برزخ به زمین میآیند و تا صبحگاهان به گشت و گذار میپردازند.
7- کودکان با لباسهای مبدل و ناشناس با کیف و سبد خانه به خانه میگردند و شکلات و آجیل دریافت میکند و معتقدند که هر کس به آنان شکولات و حلوا ندهد ارواح شیطانی بر او خشم میگیرند.
هالیود هم از این جشن بینصیب نمانده است و دهها فیم هالیودی از جمله فیلمهای ترسناک، کمدی و فیلمهای کارتونی ساخته است.
8- کارگاههای تولید اسباببازی و حلوا و اماکن تجاری در آستانهی جشن هالوین فعالیتهای تجاری و تولیدی خود را افزایش میدهند.
حکم شرعی هالوین
به نظر میرسد برگزاری جشن هالوین به دلایل زیر حرام باشد:
1- به خاطر ریشههای تاریخی آن که به بتپرستی یا مسیحیت میرسد و در چنین مواردی برگزاری این جشن جایز نیست.
2- در این مراسم تشابه به غیر وجود دارد که مخالفت با شرع است؛ ابو داود به روایت از ابن عمر آورده است: رسول خدا فرمود: "مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ" هر کس خود را به قومی شبیه کند از آنان است. بدون شک تشبیه در این اینجا کاملا روشن است و مسأله هم مخالف شرع است.
3- جشن گرفتن عید دیگران برای ما حرام است زیرا خدای متعال دو عید را دیگر را برای ما جایگزین آنها کرده است و از چنین جشنهایی بینیاز هستیم: " إِنَّ اللهَ قَدْ أَبْدَلَكُمْ بِهِمَا خَيْرًا مِنْهُمَا: يَوْمَ الْفِطْرِ، وَيَوْمَ النَّحْرِ ". خدای متعال به جای آن دو برای شما دو عید قرار داده است: عید فطر و عید قربان.
3- در این جشنها کارهای خلاف شرع انجام میگیرد از جمله:
الف: اعتقاد به بازگشت ارواح که مخالف شرع است؛ ارواح بازگشت سالانه یا ماهیانه یا روزانه ندارند.
ب: اعتقاد آسیب دیدن از ارواح و اعتقاد دفع آنها با تصویر اشباح و تهیهی غذاهای مختلف؛ در حالی که انسان مؤمن معتقد است سود و زیان به دست خدای متعال است و در این زمینه میخوانیم:
"قُلْ مَنْ بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ يُجِيرُ وَلَا يُجَارُ عَلَيْهِ" [المؤمنون: 88].
بگو: فرمانروايى هر چيزى به دست كيست؟ و اگر مىدانيد [كيست آنكه] او پناه مىدهد و در پناه كسى نمىرود؟
"فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ" [يس: 83].
پس [شكوهمند و] پاك است آن كسى كه ملكوت هر چيزى در دست اوست، و به سوى اوست كه بازگردانيده مىشويد.
ج: عادت دادن کودکان به گشتن خانه به خانه و درخواست حلوا که کار پسندیدهای نیست؛ زیرا اصل بر این است که کودک دادن بیاموزد نه گرفتن، اهل بخشش باشد نه درخواست و اگر درخواستی داشته باشد باید از نزدیکترین افراد و بستگان خود بخواهد.
د: گسترش ترس و وحشت با پوشیدن لباسهای عجیب و قیافههای ترسناک؛ این در حالی است شرع مقدس اسلام از ترساندن دیگران نهی کرده است. احمد از عبد الرحمن بن ابی لیلی روایت کرده است: اصحاب رسول خدا روایت کردهاند که باری در مسیری با رسول خدا بودند و یکی از آنان به خواب رفت. فردی آمد و یکی از تیرهایش را برداشت. وقتی آن مرد بیدار شد ترسید و مردم خندیدند. رسول خدا فرمود: چرا میخندید؟ گفتند: چیز مهمی نبود ما یکی از تیرهای او برداشتیم و او ترسید. فرمود: "لَا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يُرَوِّعَ مُسْلِمًا" هیچ مسلمانی را روا نیست مسلمانی را بترساند. از عبد الله بن سائب از پدرش و او از جدش روایت کرده است: شنیدم که رسول خدا فرمود: "لَا يَأْخُذُ أَحَدُكُمْ مَتَاعَ صَاحِبِهِ لَاعِبًا وَلَا جَادًّا، فَإِذَا أَخَذَ أَحَدُكُمْ عَصَا صَاحِبِهِ فَلْيَرُدَّهَا إِلَيْهِ" هیچ کس بار صاحبش را از روی شوخی یا جدی برندارد؛ اگر کسی عصای دوستش را برداشت باید به او باز گرداند.
شبهات و پاسخهای عید هالوین
برخی در خصوص حرام بودن عید هالوین شبهههایی را مطرح میکنند از جمله:
1- عید هالوین یک عید دینی نیست بلکه روز جشن و شادمانی است.
پاسخ: اصل کار مهم است حتی اگر سبب دینی آن هم پنهان باشد جشن وجود دارد و ریشهی این عید در جشنهایش مشخص است.
2- کسی که این جشن را برگزار میکند به حرمت آن قائل است و همانند صاحبان اصلی این عید اعتقاد ندارد.
پاسخ: اعتقاد به حرمت آن ستودنی است اما وقتی قائل به حرمت است باید از آن دوری کند زیرا مسلمان در امور دینی باید از دیگران جدا باشد.
3- عدم مشارکت در اعیاد و جشنها انسان را از جامعهای که در آن زندگی میکند به ویژه در جوامع غربی (اروپا و آمریکا) منزوی میکند.
پاسخ: ادغام مسلمانان در جوامع غربی کار پسندیدهای است اما به شرطی که این ادغام به زیان شرع و دین نباشد؛ ادغام پسندیده به تعبیر شیخ قرضاوی عبارت است از: محافظت از ارزشهای خود به دور از جمود فکری و ادغام شدن بدون ذوب شدن در جامعه.
4- حلوا و شیرینی بدون زحمت و خستگی دریافت میشود.
پاسخ: هر چیزی که بدون زحمت به دست میآید مباح نیست در این صورت اشیاء گمشدهای که انسان پیدا میکند هم بدون رنج و خستگی به دست میآید و برخی از دزدیها هم زحمتی ندارد. آیا نبود رنج و خستگی دست یافتن یه یک چیز را مباح میکند؟
5- در این روز با این همه شادی و خوشحالی چرا شادی کودکان را برهم میزنند و آنها را در تنگنا قرار میدهند؟
پاسخ: خوشحالی تا زمانی که شرعی باشد پسندیده است و خدای متعال فرموده است:
"قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ" [يونس: 58].
بگو: به فضل و رحمت خداست كه [مؤمنان] بايد شاد شوند. و اين از هر چه گرد مىآورند بهتر است.
"إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْفَرِحِينَ" [القصص: 76].
آنگاه كه قوم وى بدو گفتند: شادى مكن كه خدا شادىكنندگان را دوست نمىدارد.
اما از شادمانی در معصیت نهی شده است و در این زمینه در قرآن میخوانیم:
"قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ" [آل عمران: 31]
بگو: اگر خدا را دوست داريد، از من پيروى كنيد تا خدا دوستتان بدارد و گناهان شما را بر شما ببخشايد، و خداوند آمرزنده مهربان است.
جشن حلال وین نه هالوین
برخی از مردم مراسمی تحت عنوان "حلال وین نه هالوین" برگزار میکنند و به گمانم برگزارکنندگان آن حسن نیت دارند اما باید چند نکته را یادآوری کنیم:
تنها حسن نیت برای انجام یک عمل کافی نیست زیرا هر عمل به دو شرط اساسی نیازمند است: اخلاص نیت برای خدا و همخوانی عمل با شرع خدا؛
خدای متعال میفرماید:
"فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا" [الكهف: 110]،
پس هر كس به لقاى پروردگار خود اميد دارد بايد به كار شايسته بپردازد، و هيچ كس را در پرستش پروردگارش شريك نسازد.
ابن کثیر میگوید: یعنی موافق شرع خدا باشد و در عبادت خدا کسی را شریک نگیرد. در کار تنها خدا را در نظر داشته باشد و این دو رکنهای یک عمل مقبول هستند. باید خالص برای خدا و مطابق با شریعت رسول خدا باشد.
1- لازم است میان محیطهای گوناگون تفاوت قائل شویم؛ اگر در یک محیط آکنده از تبلیغات دینی قرار داریم نباید دری را به روی فرزندانمان بگشاییم که دعوتگران دینی به فضل خدا و با تلاش و کوشش خود آن را بستهاند.
2- اگر کودکان و برخی از پدران و مادران به این کارها مشغول هستند اشکالی ندارد، در چنین روزی آنان را در مسجد یا مدرسه یا مرکزی جمع کنیم و از شرکت در این جشن ناپسند دور سازیم. برای آنان بیان کنیم کاری که دربارهی آن به نیکی و عدالت امر شدهایم امور مخالف شرع هم دارد و نباید آن را انجام دهیم تا این که در سال آینده بتوانند رفته رفته آن را ترک کنند. این کار نباید از باب مباح باشد و ادامه داشته باشد.
3- مراعات محیط و حالت و مال امری ضروری است و علماء و فقهاء از دیرباز بر آن تأکید کردهاند از جمله ابن تیمیه پیرامون سخن از جشن میلاد نبوی (که به حرمت آن قائل است) میگوید: تعظیم میلاد و جشن گرفتن آن که برخی از مردم انجام میدهند به خاطر حسن نیت شخص و تعظیم رسول خدا پاداش بزرگی دارد و چنان که پیشتر گفتم نسبت به برخی از مردم امری پسندیده است
اما برای مؤمن راستین ناپسند است. به همین خاطر وقتی به امام احمد گفتند فلان امیر هزار دینار برای تزیین قرآن خرج کرده است فرمود: آنان را رها کنید این بهترین راهی است که پول خود را در آن هزینه میکنند. با این که در مذهب وی تزیین قرآن مکروه است. برخی از اصحاب این کار را به خاطر زیباسازی ورق و خط تأویل کردهاند. مقصود امام احمد این نیست بلکه باور دارد که این کار مصلحتی دارد و در عین حال مفسدهای هم دارد که به خاطر آن مکروه است و اگر اینان چنین کاری نکنند در عوض آن در راه فساد هزینه میکنند.
4- به نظرم اگر مسؤولان هر زمان در هر ماه یا دو ماه اعمال دورهای انجام دهند و کودکان و پدران و مادران را از انجام کارهای مخالف شرع در مناسبهای دیگران منصرف کنند بهتر خواهد بود بدون این که آن را به کارهای مخالف شرع ربط دهند.
5- دادن رنگ و بوی اسلامی به هر عمل دلیل بر مشروعیت آن نیست؛ حرام برای همیشه حرام است اگر چه برخی آن را با رنگ و لعاب اسلامی آراسته کنند. اگر این گونه بود اکنون شراب اسلامی و رقص اسلامی و... داشتیم.
بعضی از کلیساها در شرق و غرب با هالوین مخالفند و به عزلت هم متهم نشدهاند. عجیب است که بعضی از کلیساها در شرق و حتی غرب با این عید به خاطر اعمال منافی عقیدهی خود مخالفت میکنند؛ اینها را به این خاطر نمیگویم که دلیلی بر حرمت آن باشد یا با مسلمانانی که تحریم هالوین را دوری از جامعه قلمداد میکنند مخالفت کرده باشم.
برخی از نصوص مسیحیان:
1- در سخنان پاپ فرنسیس آمده است: عجب مصیبتی است مسیحیان ما عید شیطان هالوینی را جشن میگیرند؛ ایمانمان را چه شده است؟ ما به لحاظ روحی در حال مردن هستیم. امروز روز الههی مرگ "ساماهین" در نزد ملت سلت است؛ ارواح مردگان زمین را پر کرده است و باید آنان را راضی کنند تا شری نرسانند. مردم برای زنده کردن این شعائر به خانهها سر میزنند کاری که ارواح میکنند و با جمع مال از مردم میخواهند آنان را راضی کنند. در این شب قربانیهای بشری هم تقدیم میکنند و کدوی تراشیده را میآورند. چقدر مسخره است که مسیحیان جمجمهها و بقایای مقدسان را تکریم میکنند! چگونه ممکن است مسیحیان عید شیطان را جشن بگیرند؟ در حالی که مسیح آمده بود تا ما را از حضور قاتل روحش راحت کند. ما نسبت به ایمان خود ناآگاه هستیم. در غربت آداب و رسومی آموختهایم که خدا را مورد اهانت قرار میدهد؛ فراموش کردیم که ما از لحظهی عماد به شیطان و تمام کردار او کفر ورزیدیم. از یاد بردیم که ما فرزندان مبارک خدا هستیم؛ فرزندانی که برای ورود به ملکوت از هم پیشی میگیرند. کلمهی خدا امروز در سفر رؤیا تجلی یافت و ثابت کرد که ما در راه پرستش شیطان وحشی نابود شدیم. به جای این کفری که به خدا داشتیم مهر خود را بر پیشانی ما زد. ما باید از قداست و آسمان و لباسهای نیک به فرزندانمان بیاموزیم نه این که به آنان بیاموزیم لباس شیطان بپوشند و با آن انس گیرند تا به طبیعت آنان تبدیل شود.
2- یکی از نویسندگان سایت "مسیحی دات کام" مینویسد: مشارکت در این جشنهای شیطانی ما در ارتداد از مسیحیت که در ایالات متحده و اروپا رواج دارد سهیم میکند. برخی از آمارها نشان میدهد که شمار کسانی که در ایالات متحده منتظر عید هالوین هستند به مراتب بیشتر از کسانی هستند که منتظر عید میلاد میمانند. آیا ما از مسیحیان میخواهیم بخشی از آنان باشیم؟ برخی میگویند هالوین تنها یک جشن است و خطری ندراد اما کارهایی که در جشنهای هالوین انجام میگیرد فرصتی را برای شیطان فراهم میکند تا در زندگی ما به روشی که نمیدانیم عمل کند پس چرا به شیطان این فرصت را میدهیم که در زندگی ما نفوذ کند؟
3- در سایت "کلیسای اسکندری اقباط کاتولیک" آمده است: این مناسبت در شکل فولکلور خود با شوخی و تفریح همراه است اما باید توجه داشته باشیم که در شکل و عمق و اهداف خود از بدعتهایی که با ادعای عبادت شیطان و تلاش برای ویرانی ادیان و ارزشهای بشری انجام میگیرد استفاده میکند. اعیاد مسیحی با عادات بتپرستی و شیطانی آراسته شده است و زیر پوشش شادی و خنده و تفریح انجام میگیرد. بنابراین عید هالوین جزء چهار عید مهم در نزد بدعتگزاران شیطانی است. این روز شیطان است که در آن قربانیهای انسانی به ویژه در آمریکا و استرالیا تقدیم میشود. این روز اول سال در نزد ساحران است؛ پس ما باید مسؤولیت خود را به دوش بکشیم. در پایان از مسؤولان لبنان و مربیان و معلمان مدارس و دانشگاه و روحانیون و تمام کسانی که به ارزشها و انسانیت توجه دارند میخواهیم نگذارند به بهانهی تمدن و باز بودن و سرگرمی به سوی این فولکولور کشنده کشیده شویم. بیایید راه را بر این کار و حامیان آن ببندیم و فرزندانمان را از خریدن لباسهای فانتزی و بدلی به سوی خریدهای مفید بکشانیم. بیایید زیان و بدیهای این رفتارها را که مقدمهای برای رفتارهای بزرگتر در آینده است برای فرزندانمان تشریح کنیم.
پانوشتها:
1- ن.ک: https://ar.wikipedia.org/wiki
2- به روایت ابو داود در باب لباس (4031)؛ ابو داود آن را در صحیح جامع صحیح میداند (6148)
3- به روایت احمد (13622)؛ محققان سند میگویند: اسنادش به شرط مسلم صحیح است.
4- به روایت احمد (23064) محققان سند میگویند: اسنادش صحیح است.
5- به روایت بخاری در ادب مفرد (241) آلبانی آن را حسن میداند.
6- تفسیر ابن کثیر؛ چاپ العلمیه (5/ 183).
7- اقتضاء الصراط المستقيم (2/ 126، 123).
8- ر.ک: https://coptcatholic.net
9- ر.ک: www.massi7e.com
10- ر.ک: https://coptcatholic.net