حکم شرعی وضو و نماز پزشکان و پرسنل بیمارستانی
کمیته‌ی فقه و فتوای اتحادیه جهانی علمای مسلمان سؤالی در خصوص کیفیت وضو و نماز پزشکان و پرسنل بیمارستانی که درگیر بیماران کرونایی هستند دریافت کرده است. بدیهی است که این قشر زحمتکش باید تدابیر پیشگیرانه را مراعات کنند و برای ساعت‌ها لباس‌های مخصوص بر تن داشته باشند. ما از سؤال کننده‌ی گرامی تشکر می‌کنیم و توجه ایشان به انجام شعائر الهی و پایندی به ادای صحیح عبادات را ارج می‌نهیم.
امید است خدای متعال از ما بپذیرد.
بدون شک پزشکان و پرسنل بیمارستانی در خط مقدم مبارزه با ویروس کرونا هستند؛ ویروسی نامرئی که امنیت و آسایش بشریت را بر هم زده است. کارشان از بزرگ‌ترین کارهایی است که با آن به خدا تقرب می‌جویند: "وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا" (المائدة: 32) هر کس کسی را زنده کند گویی تمام مردم را زنده کرده است. از امام شافعی نقل است که می‌فرماید: پس از حلال و حرام هیچ علمی بالاتر از پزشکی نیست؛ اما اهل کتاب در این زمینه از ما پیشی گرفته‌اند. [طبقات شافعیه؛ 1/32]
بیان حکم شرعی این مسأله و چند نکته:
نخست: وضو یکی از شعائر اسلام و شرط صحت نماز است؛ نماز بدون وضو یا جایگزین آن درست نیست زیرا خدای متعال می‌فرماید: "يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلَاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَأَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُءُوسِكُمْ وَأَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ ۚ وَإِن كُنتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا ۚ وَإِن كُنتُم مَّرْضَىٰ أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنكُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُم مِّنْهُ" (المائدة:6)
ای مؤمنان چون برای نماز برخاستید چهره و دستهایتان را تا آرنج‌ها بشویید و سپس سرهایتان را مسح کنید و پاهایتان را تا قوزک‌ها بشوئید، و اگر جنب بودید غسل کنید و اگر بیمار یا مسافر بودید یا یکی از شما از موضع قضای حاجت بازگشت، یا با زنان تماس [جنسی] گرفتید، آنگاه آب نیافتید، بر خاکی پاک تیمم کنید و چهره و دستهایتان را به آن مسح کنید، که خداوند نمی‌خواهد برای شما دشواری قرار دهد، بلکه می‌خواهد تا شما را پاکیزه بدارد و نعمتش را بر شما تمام کند، باشد که سپاس بگزارید.
وضو تنها در شستن اعضا خلاصه نمی‌شود بلکه عبادتی است که باعث آمرزش گناهان و خطاها می‌شود. انسان مکلف باید به وضویی که از رسول خدا آموخته است پایبند باشد. در حدیث شریف آمده است: تنها مؤمن است که همواره بر وضو پایبند است. [شیخ شعیب ارناؤوط در تخریج مسند شماره‌ی 22414 آن را صحیح می‌داند] جایگزین وضو یعنی تیمم هم به دو شرط جایز است: نبودن آب یا ناتوانی از به کارگیری آن.
پزشکان معالج که در جبهه‌ی مبارزه با کرونا قرار دارند باید به ترتیب زیر عمل کنند:
بر حسب توان خود برای هر نمازی وضو بگیرند؛ برای این کار می‌توانند از اوقات استراحت و هنگام عوض کردن لباس‌های مخصوص استفاده کنند. اگر پزشک وقت کم آورد و فرصتی برای وضو نداشته باشد مانند زمانی که در بخش مراقبت ویژه است و نمی‌تواند موقعیتش را به خاطر وضو ترک کند و از تمام شدن وقت نماز بیم داشته باشد، می‌تواند بدون وضو نماز بخواند و سپس آن را قضا کند.
بیماران کرونایی هم که قدرت وضو و تیمم ندارند و کسی هم نیست که به آنان کمک کند و به خاک پاک هم دست‌رسی ندارند به همین شکل عمل می‌کنند. به دلیل:
"لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا" خداوند هیچ‌کس را جز به اندازه توانش تکلیف نمی‌کند،
"يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ" خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و دشواری نمی‌خواهد.
"فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ" تا آنجا که بتوانید از خداوند پروا کنید.
پیامبر اسلام نیز فرموده است: "وإذا أمرتُكم بأمرٍ فأْتُوا منه ما استطعتُم" هر گاه به چیزی دستور دادم در حد توان به آن عمل کنید. [بخاری 7288 / مسلم 1337]
دوم: نماز پزشکان و پرسنل بیمارستانی: بر انسان مکلف واجب است بر نماز خود پایبند باشد؛ نماز به هیچ وجه از انسان ساقط نمی‌شود چه در حضر و سفر و در حین بیماری و کار. در قرآن می‌خوانیم: "وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ*أُولَـئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ*الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ" (المؤمنون: 11,10,9)
و کسانی که بر نمازهای خویش مواظبت دارند اینانند که میراث برند که فردوس را به ارث می‌برند و در آن جاودانه‌اند.
پزشکان و پرسنل بیمارستانی که به درمان بیماران کرونایی مشغولند، در صورتی که فرصت داشته باشند باید هر نماز را در وقت خود ادا کنند؛ می‌توانند از اوقات استراحت یا تغییر شیفت یا عوض کردن لباس‌های محافظ کرونا برای این کار استفاده کنند.
اگر پزشک نتواند هر نمازی را در وقت خود ادا کند، در صورتی که برای یکی از آنها فرصت داشته باشد به صورت جمع می‌خواند. مثلا برای نماز ظهر وقت دارد اما برای عصر خیر یا بر عکس؛ در این صورت ظهر را با عصر به صورت جمع تقدیم می‌خواند یا عصر را با ظهر به صورت جمع تأخیر می‌خواند. نماز مغرب و عشا هم چنین است و می‌تواند آنها را بدون قصر به صورت جمع تقدیم یا تأخیر ادا کند. در این باره به حدیث ابن عباس از صحیح مسلم استناد می‌کنند که فرمود: رسول خدا در مدینه گاهی ظهر و عصر و مغرب و عشا را با هم جمع کرده است بدون این که مسأله ترس یا باران در میان باشد. می‌گوید از ابن عباس پرسیدم چرا چنین کرد؟ فرمود: تا امتش را در سختی نیاندازد.
اگر پزشک پس از تلاش فرصت نیابد که نماز را در وقت خود ادا کند باید آن را قضا کند.
سوم: کمیته به مسلمانان سفارش می‌کند که در عبادات به نصوص شرعی و اجماع امت پایبند باشد. در زمینه‌ی معاملات داشتن نگاه وسیع در زمینه‌ی قیاس و اجتهاد مطلوب است. همچنین آنها را به پایداری بر دین و ارتباط با اهل علم و تخصص سفارش و تأکید می‌کنیم. که نسبت به محکمات و اصول و مقاصد کوتاهی نکنند به ویژه در این مرحله‌ی دشوار که به اراده‌ی خدا سپس تلاش پیشاهنگان عرصه‌ی درمان به زودی رفع خواهد شد و همگان سلامتی خود را باز خواهند یافت.
کمیته‌ی فقه و فتوای اتحادیه جهانی علمای مسلمان
شیخ استاد دکتر نور الدین خادمی رئیس کمیته
شیخ دکتر فضل مراد عضو و برنامه‌ریز کمیته
دکتر سلطان هاشمی عضو کمیته
دکتر احمد کافی عضو کمیته
دکتر ونیس مبروک عضو کمیته
دکتر سالم شیخی عضو کمیته
دکتر صالح زنگی عضو کمیته
دکتر محمد رایس عضو کمیته
دکتر علی قره داغی دبیرکل اتحادیه جهانی علمای مسلمان
دکتر احمد ریسونی رئیس اتحادیه جهانی علمای مسلمان
http://www.iumsonline.org/ar/ContentDetails.aspx?ID=11224