گزارشی از سخنرانی دکتر عبدالله بن بیه در دانشگاه الزیتونیه در تونس
هفتم محرم سال 1434 هجری مصادف با 21 نوامبر 2012 میلادی
در حاشیه‌ی سفر دکتر عبدالله بن بیه به تونس و شرکت در همایش "شهروندی و اقلیت‌ها" که به کوشش شعبه‌ی اتحادیه‌ی جهانی علمای مسلمان در تونس برگزار شد، یک سخنرانی علمی تحت عنوان "فقه واقعیت‌ها" را در دانشگاه الزیتونیه برای شیخ بین بیه نائب رئیس اتحادیه ترتیب داد. دکتر نور الدین الخادمی وزیر امور دینی، دکتر عبدالمجید النجار رئیس شعبه‌ی اتحادیه در تونس، دکتر محمد الشیتوی مدیر مرکز عالی اصول دین و نیز صوت الطالب زیتونی نماینده‌ی کانون در ترتیب این سخنرانی با اتحادیه همکاری کرده اند.
این همایش تقریبا ساعت چهار بعد از ظهر با خوش آمدگویی به دکتر عبدالله بن بیه و هیئت همراه او آغاز شد؛ استقبال از این همایش به قدری بود که سالن مملو از جمعیت شده بود و بسیاری از حاضران مجبور شدند ایستاده به سخنرانی گوش دهند.
سخنان دکتر عبدالله بن بیه
دکتر در ابتدا از تونس و تاریخ این کشور و سهم آن در گسترش اسلام در مراکش سخن گفت و افزود: تونس امروز نیز که از پس از سال ها به آزادی دست یافته است در همان مسیر حرکت می کند.
ایشان با اشاره به این که شور و اشتیاق برای اصلاح به شرط پایبندی به ضوابط شرعی همواره مطلوب و پسندیده است تأکید کرد: فهم واقعیتی که امروزه در آن زندگی می کنیم از نخستین گام ها برای رسیدن به حقیقت و دستیابی به اهداف نصوص دینی و احکام شرعی است. وی در این رابطه به ابن قیم استناد کرد که تأکید می کرد فقیه باید در دو زمینه ی فقهی آگاهی داشته باشد: فقه واجبات و فقه واقعیت ها؛ علامه بن بیه خاطرنشان کرد که واقعیت تنها زمانی قابل درک است که پنج ابزار یا پنج مقیاس فراهم باشد: مقیاس حس، مقیاس زبان، مقیاس عقل، مقیاس عرف و مقیاس طبیعت.
دکتر بن بیه افزود: واقعیت زندگی و جوامع انسانی بسیار پیچیده است به همین خاطر احکامی تدوین می‌شود تا آن را ساماندهی و اصلاح کند. واقعیت همواره وضعیت جدیدی را در مقابل ما قرار می‌دهد که باید اهداف شرعی در لابلای آن به دست آید. تحقق اهداف به عامه‌ی مردم مربوط نمی شود، بلکه یکی از وظایف دولت اسلامی است؛ زیرا تنها نهادی است که به میزان مصالح و مفاسد آگاهی دارد. علامه بن بیه همچنین از دو مرحله یا دو مرتبه‌ی شریعت سخن گفت و تأکید کرد: مرتبه‌ی نخست مرتبه‌ی اعتقاد است که یک مرتبه‌ی ثابت است و دومی مرتبه‌ی وضع احکام است که ناگزیر باید سه مرحله را پشت سر بگذراند: مرحله‌ی تأویل، تعلیل و تنزیل؛ در مرحله ی تنزیل مصلحت حتما باید مراعات شود و مقاصد شریعت به دست آید.
شیخ بن بیه در پایان سخنان خود به صورت گذرا سفارشاتی به مردم تونس داشت و خطاب به آنان گفت: ای مردم تونس در فرایند انقلاب شتاب به خرج ندهید و در راستای تکمیل مقاصد آن تلاش کنید و تحقق این امر با دارا بودن دو ویژگی امکان پذیر است: فرمان برداری و اعتدال.