کمیته‌ی اجتهاد و فتوا ... روش‌شناسی جدید برای فتوا و تدوین مصوبه

کمیته‌ی اجتهاد و فتوا روش جدیدی برای صدور فتوا صادر کرد. برای این منظور دو کمیته تشکیل شد؛ اولین کمیته متشکل از رئیس کمیته، گزارشگر کل و یک یا چند عضو دیگر است که توسط کمیته انتخاب می‌شوند. این کمیته موضوعات نوظهور، کلیات و موضوعات تکراری را مورد بررسی قرار می‌دهد و بر اساس چشم‌انداز خود دسته‌بندی می‌کند و سپس موضوعات، تحقیقات، مقالات و تاریخ جلسات را برای تصویب معین می‌کند. کمیته‌ی دوم برای هر جلسه، کمیته‌ی ویژه‌ی تدوین را زیر نظر گزارشگر کل کمیته تشکیل می‌دهد. گزارشگر کل مسؤول کلیه‌ی پیش‌نویس فتواها و مصوباتی است که باید به رئیس کمیته ارائه شود و سپس در جلسه‌ی بعدی به کمیته ارائه شود. مراحل کاری: مراحل کاری کمیته شامل تنظیم موضوعاتی است که در مورد آنها تصمیم یا فتوا بر اساس اولویت، شناسایی موضوعات، تحقیقات و مقالات مورد نیاز موضوع و تعیین زمان تحقیق برای ارائه به کمیته صادر می‌شود. کمیته‌ی مقدماتی حق دارد تشخیص دهد که موضوع نیاز به تحقیق ندارد و می‌توان به پیش‌نویس فتوا اکتفا و برای تصویب آن بحث کرد. این رویه‌ها شامل تفکیک موضوعاتی است که نیاز به تحقیقات یا مقالات علمی دارند، یا موضوعات کلی که نیازی به آن ندارند و یکی از اعضای متخصص در همان موضوع عهده‌دار آن است. بنابراین پیش‌نویس فتوا را تهیه می‌کند سپس آن را به کمیته‌ی اجتهاد و فتوا ارائه می‌دهد و به این ترتیب کمیته نقش مهمی در تعامل با مخاطبان دارد. (این رویه در برخی از مجامع و مجالس فقهی آمده است). انتخاب موضوعات در مورد تعیین موضوعات مورد بحث در کمیته، کمیته‌ی دائمی متعهد است موضوعات کلی را که مستلزم برگزاری سمینار یا کنفرانس است از سایر موضوعاتی که کمیته می‌تواند به آنها رأی دهد یا فتواهای مورد نیاز را در اختیار مردم قرار دهد، تفکیک کند. انتخاب موضوعات همچنین شامل تفکیک بین موضوعاتی است که قبلاً توسط علمای فقه، حقوق و قضائیه تحقیق شده است و موضوعات جدیدی که قبلاً تحقیق نشده است و ممکن است نیاز به تحقیق، تحلیل و بحث در کمیته داشته باشد. هیأت دائمی سه نوع نشریه صادر می‌کند: مصوبه‌ای که پس از بررسی مسائل و اوراق صادر می‌شود، فتوایی که توسط هیأت تدوین و به تصویب می‌رسد و پروژه‌ای که مربوط به مسائل کلی و در راستای خدمت به امت اسلامی است و موضوعاتی مانند اقتصاد، سیاست، جامعه و غیره را شامل می‌شود. کمیته‌ی دائمی انتخاب موضوعات مورد بحث را جدی می‌گیرد و بر موضوعاتی که در خدمت امت اسلامی و رفع نیازهای آن در زمینه‌های مختلف باشد، تمرکز می‌کند. مصوبه یا فتوا چگونه صادر می‌شود؟ صدور رأی یا فتوا امری حساس است که باید با دقت و احتیاط انجام شود تا بر جامعه یا افرادی که شامل مصوبه هستند تأثیرات منفی نداشته باشد. برای تحقق این امر، کمیته‌ها و شوراهای تخصصی صدور مصوبه و فتوا، مراحل و رویه‌های خاصی را دنبال می‌کنند. در هنگام صدور مصوبه یا فتوا گام‌های زیر باید برداشته شود: گام نخست: تجسم موضوع به صورت جامع، زیرا کمیته یا شورایی که در امر صدور مصوبه و فتوا است، باید موضوع را به صورت جامع که شامل واقعیت، نشانه‌ها، آثار، نتایج و پیامدهای آن می‌شود تجسم کند. برای دستیابی به این امر، شورا در این مرحله نیاز به مشورت با اهل فکر، تخصص و تجربه در هر مورد بر حسب نوع آن دارد؛ زیرا حکم بر یک چیز فرع بر تصور آن است و در این مرحله باید دقت بیشتری به عمل آید و ممکن است نیاز به دعوت از کارشناسان در همان موضوع داشته باشد. گام دوم: انطباق موضوع با فقه معیار آن که شورا باید موضوع را با معیار خود و مطابق با احکام شرعی و قوانین مندرج در متون شرعی و قانونی لازم الاجرا تطبیق دهد. گام سوم: جمع‌آوری ادله‌ی نقلی و عقلی با بی‌طرفی کامل، با بررسی همه‌ی آراء فقهی (یا مشابه آنها) در مورد یک مسأله سپس ترجیح یکی از آنها که مرجع مصوبه یا فتوا است. گام چهارم: نگاه دقیق به مصوبه یا فتوا از نظر آثار و پیامدهای مثبت یا منفی برای تدوین مصوبه یا صدور فتوا و پیامدهای آن؛ مصوبه - یا فتوا - ممکن است صحیح باشد، اما زمان یا مکان مناسب نباشد یا موجب اختلاف بیشتر شود. پس رعایت حکمت زمانی، مکانی، شخصی یا غیره شرعاً لازم است و در اینجا نقش مسأله‌ی سد ذرائع یا عدم آن و رعایت فقه مآلات مهم است. پیامبر اکرم خطاب به عایشه صدیقه فرمود: "لولا أن قومك حديث عهد بجاهلية لهدمت الكعبة، وجعلتُ لها بابين" اگر قوم تو تازه مسلمانان نبودند من کعبه را تخریب می‌کردم و برای آن دو در قرار می‌دادام. (بخاری126 و مسلم 1333) (برگزیده محبوب صلوات الله علیه و آله و سلم فرمود: اگر قوم تو دوران جاهلیت اخیر نبود، کعبه را ویران می‌کردم و آن را دو سوره قرار می‌دادم. بخاری در صحیح (126) و مسلم (1333) آن را روایت کرده است.