قره داغی: ما باید یک برنامه راهبردی جامع برای حفظ میراث اسلامی و ارتقای نقش آن در سطح اسلامی و جهانی تدوین کنیم (گفتگو)
میراث اسلامی در یک بحران شناختی به سر می‌برد که ناشی از تضاد تمدنی است که می‌خواهد نبرد را از مرحله من و دیگری به مرحله‌ای منتقل کند که در آن قداست نص و زنجیره اسناد به سمت نظر متکلم تغییر می‌کند بدون هیچ دلیلی جز دریافت عقلی و بدون موجود بودن ابزار یا صلاحیت مکان.
در این مصاحبه که «مجله جامعه کویت» با دکتر علی قره داغی، دبیرکل اتحادیه جهانی علمای مسلمان انجام داده است، جناب دبیرکل تلاش می‌کند بر پدیده تفسیر میراث اسلامی و خطرات آن تمرکز کند و افزون بر این به تعدادی از سؤالات در مورد این موضوع چالشی پاسخ دهد.
"کسانی که با میراث ما دشمنی می‌کنند، تاریخ و تمدن این ملت را به رسمیت نمی‌شناسند".
اولاً چرا برخی نسبت به میراث اسلامی این همه کینه و دشمنی دارند؟
بسم الله الرحمن الرحيم، الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن تبعه.
پیش از پاسخ به این سؤالات، می‌خواهم مفهوم میراث را توضیح دهم؛ زیرا این موضوع در میان دانشمندان، به ویژه دانشمندان علوم اجتماعی محل اختلاف است و از نگاه من تعریف راجح و صحیح این است که میراث "هر چیزی است که از گذشتگان باقی مانده است" و شامل: میراث نبوی، میراث شرعی، میراث بشری، میراث فکری، میراث مادی و میراث ملی و مردمی می‌شود. در این مفهوم جامع، میراث اسلامی را به دو بخش تقسیم می‌کنیم: میراثی که دارای قداست است یعنی قرآن کریم و سنت شریف نبوی؛ زیرا خداوند متعال در سوره فاطر می‌فرماید:
(ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتَابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنَا مِنْ عِبَادِنَا) (فاطر: 32)
سپس کتاب آسمانی را به بندگان خود که برگزیده بودیمشان به میراث دادیم.
این بخش از میراث شامل نصوص صحیح شرعی است که تحریف یا تغییر آن جایز نیست بلکه مقدس هستند.
اما معانی این متون بر دو قسم است: نوعی که معنایش روشن و دلالت و ثبوتش قطعی است. یعنی متن غیر از معنای ظاهری را نمی‌رساند و جزء میراث مقدس است. اما غیر از الفاظ و معانی این نصوص قطعی، در فقه عام و اجتهادات عام داخل می‌شود که به مرحله اجماع نرسیده است. این بخش از میراث بدون تحقیر یا تقدیس قابل بحث و بررسی است. این درباره مفهوم میراث بود؛ اما برگردیم به سؤال شما:
چرا این همه با میراث اسلامی دشمنی دارند؟ پاسخ من این است که این میراث اسلامی در ابعاد شرعی، متنی، اجتهادی و فرهنگی، تمدن اسلامی را نشان می‌دهد و ابعاد فرهنگی آن در حوزه‌های مختلف جامعه شناسی، اقتصاد، شیمی و فیزیک را آشکار می‌کند و کسانی که با میراث ما دشمنی دارند، تاریخ این ملت را به رسمیت نمی‌شناسند و شکوه و تمدن آن را نمی‌خواهند. پس با این میراث می‌جنگند تا امت ما بی‌اعتبار و بی‌اصل و ریشه بماند و یکی از دلایلش همین است.
بزرگ‌ترین جلوه این دشمنی، تحریف و تبلیغات سوء علیه این میراث است.
دلیل دیگر خصومت ایدئولوژیک است و این حتی در جهان اسلام هم متأسفانه از سوی سکولارها و کمونیست‌های افراطی دیده می‌شود که به دلایل اعتقادی و ایدئولوژیک از این میراث متنفرند.
بارزترین مظاهر دشمنی با میراث اسلامی که سنت پاک نبوی هم در دل آن نهفته است چیست؟
البته بزرگ‌ترین جلوه دشمنی، تحریف میراث و هراس‌افکنی در آن است؛ خواه میراث نبوی - که از نظر ما مقدس است - به ویژه کتاب و سنت صحیح و ثابت نبوی و خواه میراث فرهنگی و تخریب آن یعنی ریشه‌کن کردن و انکار ارکان اسلام و تلاش برای تضعیف این میراث با دورتر ساختن آن از حقایق اسلامی.
دشمنان تلاش‌های خود را به نهادهایی می‌سپارند تا هجمه را بر ثوابت و میراث ما متمرکز کنند؛ به همین ترتیب، ما چگونه باید بر رویارویی با آنان تمرکز کنیم؟
پاسخ به این سؤال، تدوین برنامه راهبردی یکپارچه بین سیاستمداران، اندیشمندان، روشنفکران و البته علما و مجتهدان امت و بهره‌مندی از نظرات آنان است. هر کدام در حوزه خود، یعنی در زمینه تفسیر، حدیث یا فقه و اصول بکوشند تا این میراث و عظمت و اهمیت آن را ثابت کنند و میراث اسلامی را چراغ تمدن اروپا بدانند. این میراث بود که اروپا را روشن کرد حتی دانشمندان منصف خودشان هم به این واقعیت اعتراف کرده‌اند.
متأسفانه وقتی تاریخ اروپا می‌خواهد از میراث مثبت بگوید، از میراث یونانی، آفریقایی و رومی شروع می‌کند و مستقیماً به دوران مدرن می‌رود و این یک بی‌عدالتی و تعصب بزرگ است!
وظیفه ما این است که در مقابله با آنها و اثبات خلاف آن تلاش کنیم و نقش میراث اسلامی در تمدن و ارزش‌های انسانی از جهت تعامل و پیشرفت را برجسته سازیم.
میراث اسلامی چراغ تمدن اروپایی است همانطور که افراد منصف آنان اعتراف کرده‌اند.
نقش اتحادیه جهانی علمای مسلمان در مقابله با دشمنان میراث چیست؟
با شناخت میراث اسلامی و برجسته ساختن هر دو بخش آن؛ کتاب خدا و سنت شریف نبوی ووفا حسن پور:
میراث فکری فقهی و اجتهادی و علوم اجتماعی و غیره. ما با تمام امکانات مبارزه می‌کنیم و از طریق کمیته‌ها، علما و مراکز خود سعی می‌کنیم میراث را برجسته و اثبات نماییم.
البته از همه مهم‌تر این است که میراث را در جایگاه مناسب آن بدون تقدیس یا تحقیر قرار دهیم. زیرا در واکنش به مستشرقان یا سکولارها، کسانی هستند که میراث را مطلقاً تقدیس می‌کنند در حالی که میراث اسلامی غیر از قرآن و سنت مقدس نیست، بلکه قابل اجتهاد و تغییر و توسعه است و اتحادیه جهانی علمای مسلمان با هر دو طرف مقابله می‌کند؛ تحقیرکنندگان که میراث اسلامی را کوچک می‌کنند و تقدس‌کنندگان که غیر از قرآن و سنت را هم مقدس می‌دانند. البته در اقدامات ما این‌ها باید مد نظر قرار گیرد که من آن را "فقه نزاع" می‌نامم.
ما به یک برنامه راهبردی برای بهره‌مندی از میراث و برجسته کردن نقش فرهنگی آن نیاز داریم.
در پایان، چه اقدامات پیشگیرانه‌ای را توصیه می‌کنید و آیا دوست دارید افراد، نهادها و دولت‌ها برای حفاظت از ثوابت و مقدسات گام بردارند؟
اقدام پیشگیرانه این است که وزارتخانه‌های آموزش و پرورش برای روشن ساختن حقیقت میراث اسلامی و نقش آن در دستیابی به تمدن، انسانیت، همکاری و تفاهم بین مردم پیشقدم شوند و به آموزش و تفهیم جامعه و دانش آموزان از مهد کودک تا دانشگاه توجه کنند. ما باید بین میراث مقدسی که نمی‌توانیم آن را دستکاری کنیم و میراث فقهی بشری که قابل بحث، اصلاح، تغییر، افزودن، تجدید و غیره است تفاوت قائل شویم و علما و دعوتگران را برای رسیدن به این اهداف مهم راهنمایی کنیم.
منظورم این است که ما به یک برنامه استراتژیک جامع نیاز داریم تا بتوانیم میراث را در جای مناسب خود قرار دهیم و از آن حداکثر استفاده را ببریم و نقش آن را در سطح جهان اسلام و سراسر جهان برجسته کنیم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
گفتگو با "مجله جامعه کویت" تاریخ انتشار 19 سپتامبر 2023