نبش قبور.. و تخریب دار الافتاء

نبش قبور.. و تخریب دار الافتاء
نویسنده: دکتر محمد الصغیر
 
دار الافتای مصر از قدیمی‌ترین مجالس رسمی فتوا در جهان اسلام است که در 7 جمادی الاخره 1313 هجری قمری مطابق با 21 نوامبر 1895 میلادی با تلاش خدیو عباس حلمی تأسیس شد و به امام حسونه نواوی، در کنار مشایخ الازهر، امانت سپرده شد. بنابراین برخی امام محمد عبده را اولین مفتی مصر می‌دانند، زیرا او مستقل از مشایخ این سِمت را بر عهده گرفت. 
جالب است بدانیم به استثنای امام محمد عبده، اولین کسانی که منصب فتوا را در مصر بر عهده گرفتند، از استان اسیوط بودند؛ از شیخ نواوی، زاده روستای نوا، که از سال 1895 میلادی تا 1899 میلادی این منصب را بر عهده داشت. سپس شیخ بکری صدفی از شهر صدفا، آخرین شهر اسیوط در جنوب که پس از شیخ محمد عبده از سال 1905 میلادی تا 1914 میلادی در این منصب بود. پس از او شیخ محمد بخیت مطیعی از سال 1915 تا 1920 میلادی در این منصب باقی ماند؛ او نیز اهل روستای مطیع در اسیوط بود. این منصب پیوسته در اختیار علمای ارشد الازهر شریف بود و فتوا غالباً شغل واجد شرایط علمای الازهر بود و این امر در گذشته و حال بسیار تکرار شده است و کشورهای عربی و اسلامی فرد مورد نظر خود را برای آموزش و کسب تجربه در بخش‌های فتوا و تخصص‌های لازم به مصر اعزام می‌کردند. 
 
محققان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری به آثار و مشارکت‌های آن و آنچه در اعصار مختلف صادر شده بود، می‌پرداختند؛ به ویژه که فتوا دارای آرشیو بزرگی دارد که فتاوای دار الافتاء در آن نگهداری می‌شود. اما این تاریخ بایگانی شده در حال حاضر دستکاری شده است؛ با پیروی از از روش حاخام‌ها، از آن طومارهایی می‌سازند که بنا بر هوس و خواست عموم آن را آشکار و پنهان می‌کنند!
از جمله حذف فتوای منع نبش قبر که برخی از متولیان دار الافتاء در 18 آوریل 2019 صادر کردند و به منظور ساختن پل‌ها و بزرگ‌راه‌ها اجساد مردگان را به نقاط دیگر انتقال داده‌اند.
رژیم فعلی با تخریب و نبش قبر بزرگان مصر برای ایجاد یک محور ترافیکی جدید، در همه حوزه‌ها تشنج ایجاد کرده است. با نگاه به اسمای قبور نبش شده می‌‌بینیم که این قبرها متعلق به اشخاص بزرگ و صاحب منزلتی بوده‌اند و گویی هدف‌شان از این کار آن است که راه آیندگان را برای شناختن بزرگا‌ن‌شان ببندند. آغازگر این نبرد سلطان العلما عز بن عبدالسلام و سپس یحیی حقی نویسنده برجسته بود. به خاطر قبر دکتر طه حسین جنگ سختی روی داد و شعله این جنگ فروکش نکرد تا به آرامگاه امام ورش صاحب تلاوت معروف و قاری استاد محمد رفعت رسید و آخرین خبر حاکی از آن است که در حال آماده شدن برای نبش قبر حافظ ابراهیم شاعر نیل هستند.
نقض هم‌زمان عرف و قانون 
از پارادوکس‌های عجیب در مورد حمله به قبرستان‌ها این است که عرف و شریعت را با هم زیر پا می‌گذارند؛ زیرا احترام به قبور و حفاظت از آن آنها در عرف و قانون تأکید شده است. در کنار آن شاهد حرکات مبالغه‌آمیز در بزرگداشت مقبره‌های فرعونی و حفظ قبور و تابوت‌های باستانی هستیم حتی میلیون‌ها دلار در این زمینه هزینه می‌شود. اگر از زاویه صرفاً باستان‌شناسی به موضوع نگاه کنیم، برخی از گورهای نبش ‌شده از جمله آثار تاریخی هستند که بخشی از تاریخ متمدن بشریت محسوب می‌شوند. اما کمال شرارت آنجاست که به قبر یهودیان علاقه فراوان نشان می‌دهند و در همین راستا می‌توان به قبرستان لیشع و منشه در منطقه بساتین قاهره اشاره کرد که پس از بازسازی گشایش یافت. این قبرستان‌ها 60 قبر یهودی و آثار باستانی استان اسکندریه را شامل می‌شود.
دار الافتاء به جای این که فتوای پیشین خود را یادآوری کند و حیثیت مردگان را پاس دارد و از بی‌حرمتی به قبرها جلوگیری کند، می‌بنیم که رضایت خلق را در آنچه خالق را به خشم می آورد، ترجیح می‌هد گویی در حال حاضر کاری جز این ندارد. این روزها فتوایی به گوش می‌رسد مبنی بر جواز استقراض از بانک برای ادای حج؛ از نگاه آنان این کار ربا نیست؛ همان ربای بانکی که خوردن و معامله با آن را حلال کرده‌اند. اما حج یک فریضه است و انجام آن بر افراد غیر مستطیع و ناتوان واجب نیست. بنابراین نیازی ندارند که با قرض به حج بروند. خدای متعال فرموده است: 
{وَلِله عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا ۚ وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ} (آل عمران: 97).
و برای خدا، حج آن خانه، بر عهده مردم است؛ [البته بر] کسی که بتواند به سوی آن راه یابد. و هر که کفر ورزد، یقیناً خداوند از جهانیان بی‌نیاز است.
و هر کس با مال حرام حج کند، حج او گناه‌آلود است نه ثواب؛ چنان که شاعر گفته است:
إذا حججتَ بمال أصله سحت * فما حججت ولكن حجّت العيرُ!
اگر با مالی که اصل آن حرام است حج کنی تو حج نکرده‌ای بلکه کاروان حج کرده است.
مدت قرض ربوی ده سال است و اگر قرض گیرنده در آن مدت بمیرد، بدهکار و آلوده با گناه ربا می‌میرد.
با توجه به این که این فتوا با آنچه معقول و منقول است منافات دارد، کسانی از داخل خودشان و از علما و واعظان درباری که نمایندگان مرجعیت هستند با آن مخالفت کرده‌اند و پاسخ داده‌اند. اگر تخریب و نبش قبور گناه است پس تخریب دار الافتاء و تاریخ آن از کبائر است. ببینید چگونه منصب مفتی رسمی یا مفتی حکومت لوث شده است؛ منصبی که روزی مایه افتخار و مباهات بود و مفتی در جایگاه شیخ محمد عبده و امام حسن مأمون می‌نشست. اما آثار این فروپاشی در بی‌اعتمادی مردم به مفتی و بی‌اعتباری این منصب نمایان شده است.  
خود دار الافتاء قبلاً یک نظرسنجی در صفحه خود در وب سایت «فیسبوک» انجام داده بود، مردم مصر را مخیر کرده بود که می‌توانند وب‌سایت‌های علما در گوگل یا وب‌سایت‌ دار الافتا به عنوان اولین مقصد دریافت فتاوای دینی انتخاب کنند. نتیجه آن بود که حدود 70 درصد از شرکت‌کنندگان به سمت سایت‌های گوگل تمایل داشتند. 
مرکز مطالعات رسانه‌ها و افکار عمومی مصر تحقیقی در مورد میزان اعتماد مردم مصر به فتوای دارالافتاء در سال 2020 انجام داد و نشان داد که 46 درصد از کسانی که در این تحقیق شرکت کرده بودند عموما به فتواهای دارالافتاء اعتماد نداشتند؛ در حالی که 51 درصد از آنان اعلام کرده بودند که به فتاوای سیاسی اعتمادی ندارند. پس آیا کمپین نبش قبر و تلاش برای تخریب دار الافتا متوقف می‌شود؟