خشم خود را فرو برید

خشم خود را فرو برید

دکتر کمال اصلان

عضو اتحادیه جهانی علمای مسلمان

فرو بردن خشم یعنی تحمل و خودداری از بروز خشم در هنگام عصبانیت شدید و اظهار نکردن آن با وجود توانایی بر ضربه زدن به طرف مقابل. خدای متعال می‌فرماید:

(وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ) (آل عمران: 133 - 134).

و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود، و بهشتی که پهنایش [به قدر] آسمانها و زمین است [و] برای پرهیزگاران آماده شده است، بشتابید. همانان که در فراخی و تنگی انفاق می‌کنند؛ و خشم خود را فرو می‌برند؛ و از مردم در می‌گذرند؛ و خداوند نکوکاران را دوست دارد.

شریعت اسلام به ما اجازه داده است تا در برابر بدی مقابله به مثل کنیم؛ اما با وجود آن توصیه کرده است که بخشش و فرو بردن  خشم بهتر و زیباتر است:

(وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ) (النحل:126).

و اگر عقوبت کردید، همان گونه که مورد عقوبت قرار گرفته‌اید [متجاوز را ] به عقوبت رسانید، و اگر صبر کنید البته آن برای شکیبایان بهتر است.

از ابن عمر روایت است که رسول خدا فرمود:

(ما من جرعة أعظم أجرًا عند الله من جرعة غيظ كظمها عبد ابتغاء وجه الله).

هیچ جرعه‌ای در نزد خدا بالاتر از جرعه‌ خشمی نیست که به خاطر خدا از ابراز آن خودداری می‌کنی.

فواید کظم غیظ:

نخست: برخورداری آمرزش و رسیدن به بهشت الهی: در قرآن می‌خوانیم:

(وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ) (آل عمران: 133 - 134).

و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود، و بهشتی که پهنایش [به قدر] آسمانها و زمین است [و] برای پرهیزگاران آماده شده است، بشتابید. همانان که در فراخی و تنگی انفاق می‌کنند؛ و خشم خود را فرو می‌برند؛ و از مردم در می‌گذرند؛ و خداوند نکوکاران را دوست دارد.

 

دوم: اجر و پاداش فراوان: از ابن عمر روایت است که رسول خدا فرمود:

(ما من جرعة أعظم أجرًا عند الله من جرعة غيظ كظمها عبد ابتغاء وجه الله).

هیچ جرعه‌ای در نزد خدا بالاتر از جرعه‌ خشمی نیست که به خاطر خدا از ابراز آن خودداری می‌کنی.

 

سوم: فروتنی دشمن در برابر کسی که خشمش را فرو می‌برد: از ابن عباس روایت است که درباره آیه (ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ) فرمود: صبر در هنگام خشم و بخشش در هنگام اسائه ادب؛ هر گاه در برابر دشمن چنین کردند، از آنان تمجید می‌کند و در برابرشان فروتن می‌شود.

چهارم: غلبه بر خشم نشانه‌ نیرومندی است: از ابوهریره روایت است که پیامبر اکرم فرمود:

ليس الشديد بالصرعة، إنما الشديد الذي يملك نفسه عند الغضب).

نیرومندی با زور و قدرت نیست؛ بلکه نیرومند کسی است که در هنگام خشم خود را مهار می‌کند.

پنجم: غلبه بر شیطان: از انس رواست که رسول خدا بر قومی گذشت که در حال زورآزمایی بودند؛ فرمود: چه می‌کنید؟ گفتند: ای رسول خدا فلانی کشتی‌گیر است و هر کس زورآزمایی کند او را نقش بر زمین می‌کند. فرمود:

ألا أدلكم على من هو أشد منه؟ رجل ظلمه رجل، فكظم غيظه فغلبه، وغلب شيطانه، وغلب شيطان صاحبه).

قوی‌تر از او را به شما نشان دهم؟ کسی که به ستمی شده است و خشمش را فرو می‌برد و بر شیطانش چیره می‌شود و بر شیطان رفیقش هم چیره می‌شود.

ششم: باعث دفع بدی با نیکی، زشتی با زیبایی و قهر با لطف می‌شود: خداوند متعال می‌فرماید:

(وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ) (فصلت: 34 - 35).

و نیکی با بدی یکسان نیست. [بدی را] آنچه خود بهتر است دفع کن؛ آنگاه کسی که میان تو و میان او دشمنی است، گویی دوستی یکدل می‌گردد. و این [خصلت‌] را جز کسانی که شکیبا بوده‌اند نمی‌یابند، و آن را جز صاحب بهره‌ای بزرگ، نخواهد یافت.

آنچه به فرو نشاندن خشم کمک می‌کند: شناخت اجر و ثوابی که از فرو بردن خشم نهفته است و فواید زیادی که در پی دارد؛ آراستن به مهربانی و دلسوزی به فرو بردن و خاموش کردن آتش خشم کمک می‌کند و باعث می‌شود انسان خود را با سعه صدر تربیت کند. سعه صدر یعنی آراستی به صبر در حالت خشم و بخشش در هنگام قدرت. شرف انسان به اراده بلندی بستگی دارد که منجر به مهار خشم می‌شود. در این حالت از گفتن چیزی که باعث پایین آمدن مقامش می‌شود خودداری می‌کند و شرم می‌کند که همان خطای طرف مقابل را تکرار کند و مقابله به مثل نماید. برخی از خردمندان گفته‌اند: صبر در برابر نادان بهتر از مقابله به مثل است و چشم‌پوشی از او بهتر از هماوردی با اوست.

پناه بردن به خدا و عادت کردن به صبر و بردباری؛ این بهترین راهکار در هنگام خشم است؛ در این حالت باید بحث و جدل را متوقف کنید و از دشنام و نازسزا خودداری نمایید. حکایت است که فردی به ضرار بن قعقاع گفت: به خدا اگر یکی بگویی ده تا می‌شنوی. ضرار به او گفت: به خدا اگر ده تا بگویی یکی نمی‌شنوم.

انسان باید مصلحت جمع و الفت و آشنایی را بر انتقام ترجیح دهد؛ این امر او را در فرو بردن خشم و گذشت از حق کمک می‌کند. به همین خاطر پیامبر اکرم حسن بن علی را ستود و فرمود: (ابني هذا سيد، ولعل الله أن يصلح به بين فئتين من المسلمين) این فرزندم سید است و امیدوارم خداوند به وسیله او بین دو گروه از مسلمانان را اصلاح کند. باید به خود یادآور شویم که انتقام باعث نفرت از طرف مقابل و بی‌ارزشی او می‌شود. مهم‌تر از همه بر رؤسا و بزرگان لازم است با ترفندهایی از سرعت خشم و انتقام بکاهند و گذشت پیشه کنند.

پس بیایید خود را به مهار خشم عادت دهیم و به گذشت و بخشش بیاراییم؛ باشد که خداوند دل‌هایمان را سرشار از ایمان و حکمت کند و روز قیامت بر مقام ما بیفزاید.