دکتر جمال نصار
عضو اتحادیه جهانی علمای مسلمان
همکاری یک ارزش اجتماعی پسندیده و راز موفقیت ملت‌هاست. با همکاری است که امت به اهداف و مقاصدش دست می‌یابد و جامعه به رفاه و بهروزی می‌رسد و مهر و محبت فراگیر می‌شود. با همکاری است که امت می‌تواند در برابر دشمنان ایستادگی کند و شر و ستم را ریشه‌کن کند. با همکاری هر فرد ارزش و اهمیتش را در جامعه و امت بهتر درک می‌کند.
از فضایل همکاری بر نیکی و تقوا:
نخست: باعث همگرایی و انس و مودت می‌شود و از تفرقه و پراکندگی جلوگیری می‌کند:
(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَلا تَفَرَّقُوا وَاذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَاناً) (آل عمران: 103)
و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید؛ و نعمت خدا را بر خود یاد کنید: آنگاه که دشمنان [یکدیگر] بودید، پس میان دلهای شما الفت انداخت، تا به لطف او برادران هم شدید.
جامعه در سایه همکاری با یکدیگر به منافع دینی و دنیوی خود دست می‌یابد.
دوم: افراد بدون خستگی و دشواری به مقصد و خواسته خود می‌رسند؛ به همین خاطر وقتی خداوند موسی را نزد فرعون مأمور کرد، موسی درخواست کرد:
(قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي وَاجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هَارُونَ أَخِي اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَأَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي)) طه:25-32)
گفت پروردگارا دل مرا برایم گشاده‌دار و کارم را بر من آسان کن و گره از زبانم بگشا تا سخنم را دریابند و از خانواده‌ام برایم دستیاری بگمار برادرم هارون را و با او پشتوانه‌ام را نیرومند گردان و او را در کارم شریک گردان.
سوم: باعث قدرت مؤمنان می‌شود؛ همگرایی و همکاری مؤمنان باعث توانمندی آنان می‌شود و در این صورت است که دشمنان از آنان حساب می‌برند. اگر دشمنان ببینند که اسلام قوی و یکپارچه است، دچار ترس و واهمه می‌شوند. رسول اکرم می‌فرماید:
(المؤمن للمؤمن كالبنيان، يشد بعضه بعضًا)؛
مؤمنان در کنار هم مانند یک ساختمان هستند که هم‌دیگر را مستحکم می‌کنند.
چنان که اجزای ساختمان به هم نیاز دارند و بر هم تکیه می‌کنند، امت اسلامی هم ناگزیر همکاری فیمابین نیاز دارد تا راه را بر دشمنان ببندد و نتوانند اتحادش را بر هم زنند و آنها را خوار و ذلیل کنند.
چهارم: پاداش از جنس عمل است؛ هر کس به برادرش کمک کند خداوند به او کمک می‌کند؛ پیامبر اکرم می‌فرماید:
(المسلم أخو المسلم لا يظلمه ولا يسلمه، ومن كان في حاجة أخيه كان الله في حاجته، ومن فرّج عن مسلم كربة فرج الله عنه كربة من كربات يوم القيامة، ومن ستر مسلمًا ستره الله يوم القيامة)، ويقول، صلى الله عليه وسلم: (وإن الله في عون العبد مادام العبد في عون أخيه).
مسلمان برادر مسلمان است؛ به او ستم نمی‌کند و او را فرو نمی‌گذارد. هر کس برای نیاز برادرش گام بردارد خداوند نیازش را رفع می‌کند. هر کس گرهی از کار مسلمانی بگشاید خداوند گره‌های روز قیامتش را می‌گشاید و هر کس عیب مسلمانی را بپوشاند خداوند در روز قیامت او را می‌پوشاند.
همچنین فرموده است:
(وإن الله في عون العبد مادام العبد في عون أخيه).
خداوند یار و یاور بنده‌اش است تا زمانی که بنده یاور برادرش باشد.
پنجم: شریک شدن در اجر و پاداش: رسول خدا می‌فرماید:
(من جهّز غازيًا في سبيل الله فقد غزا ومن خلف غازيًا في سبيل الله بخير فقد غزا).
هر کس مجاهدی را در راه خدا تجهیز کند گویی جهاد کرده است؛ هر کس به نیکی جانشین مجاهدی شود، گویی جهاد کرده است.
ششم: صدقه جانی: پیامبر اکرم می‌فرماید:
(يصبح على كل سلامى من أحدكم صدقة، فكل تسبيحة صدقة، وكل تحميدة صدقة، وكل تهليلة صدقة، وكل تكبيرة صدقة، وأمر بالمعروف صدقة، ونهي عن المنكر صدقة، ويجزئ من ذلك ركعتان يركعهما من الضحى).
هر روزی را که صبح می‌کنید هر مفصل از بدن شما صدقه‌ای دارد؛ بنابراین هر تسبیحی صدقه است؛ هر حمد و ستایشی صدقه است؛ هر تکبیری صدقه است؛ امر به معروف صدقه است؛ نهی از منکر صدقه است؛ دو رکعت نماز ضحی جای همه اینها را می‌گیرد.
هفتم: کسی که این صفات را داشته باشد خداوند او را عزت می‌دهد و قوی می‌کند و در کارها به او یاری می‌رساند؛ زمانی که برای اولین بار به رسول اکرم وحی شد، نزد خدیجه آمد و ماجرا را برایش تعریف کرد. خدیجه گفت:
(كلا أبشر فوالله لا يخزيك الله أبدًا، والله إنك لتصل الرحم، وتصدق الحديث، وتحمل الكل، وتكسب المعدوم، وتقري الضيف، وتعين على نوائب الحق).
مژدگانی بده! به خدا قسم که الله هرگز تو را خوار نخواهد کرد؛ چون تو صله رحم به جا می‌آوری، در گفتار صادق هستی، مهمان را ارج می‌نهی، زحمت دیگران را به دوش می‌کشی، حق مظلوم را می‌ستانی و مصیبت‌دیدگان را کمک می‌کنی.
این اخلاق و صفات کسی است که از فطرت سالم برخوردار است؛ خداوند هیچ وقت چنین کسی را خوار نمی‌کند بلکه او را یاری می‌دهد.
عطا بن ابی رباح می‌گوید: در سه حالت برادران‌تان را به یاد آورید: اگر بیمار شدند به عیادت‌شان بروید؛ اگر مشغله‌ای داشتند به آنان کمک کنید و اگر فراموش شدند آنان را به خاطر آورید.
ابن تیمیه می‌گوید: زندگی بشر در دنیا تنها در سایه همکاری آنان با یکدیگر امکان‌پذیر است.
وقتی از ابو حمزه شیبانی درباره برادران ایمانی پرسیدند گفت: آنان کسانی هستند که در طاعت خدا و اجرای اوامر الهی با هم هکاری می‌کنند هر چند جسم و منزل‌شان از هم‌دیگر دور باشد.
روش‌هایی بر تقویت همکاری:
آشنایی، آگاهی مسلمان از حق مسلمانان بر او، امید به پاداش، توسعه روحیه جمعی، پاک کردن دل‌ها از بیماری، عادت کردن به همکاری، نگاه به سیره پیامبر اکرم و سلف صالح و اقتدا به آنان، تقویت ایمان، تقویت پیوندهای برادری.
پیامبر اکرم بهترین نماد و الگوی همکاری را برای مردم ترسیم کرد؛ در جنگ احزاب وقتی تصمیم به کندن خندق گرفتند، کار را بین مسلمانان تقسیم کرد؛ خود نیز مانند یکی از آنان کار می‌کرد. بخاری از براء بن عازب روایت کرده است که می‌گوید: در جنگ احزاب پیامبر اکرم را دیدم که خاک را بر دوشش حمل می‌کرد تا جایی که غبار موی انبوه پشتش را پوشانده بود و در این هنگام شعر عبد الله بن رواحه را می‌خواند:
اللهم لولا أنت ما اهتدينا *** ولا تصدقنا ولا صلّينا
فأنزلــن سكــينة علــيـنـا *** وثبّت الأقدام إن لاقينا
خدایا اگر تو نبودی ما هدایت نمی‌یافتیم؛ نه صدقه می‌دادیم و نه نماز می‌خواندیم...
پس آرامش را بر ما نازل کن و در هنگام رویارویی [با دشمن] گام‌هایمان را استوار دار.