درباره شهید و
شهادت
دکتر علی محمد صلابی
دبیرکل اتحادی
جهانی علمای مسلمان
شهید کسی است که
با خون پاکش زیباترین معانی فداکاری و جان‌نثاری را می‌نویسد تا به جایگاه بلند
خود در نزد پروردگاش دست یابد. شهید زندگی را از دست نمی‌دهد بلکه به زندگی
جاویدان و سرشار از نعمت و خشنودی حق تعالی نائل می‌گردد. شهید رمز پایمردی و
افتخار است. شهدا کسانی است که خداوند آنان را انتخاب کرده است تا زندگانی باشند
که در سرای جاویدان روزی می‌خورند. خدای متعال می‌فرماید:
((وَلَا
تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاءٌ
عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ
بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ
وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ)) "آل عمران: 169-170".
البته نپندارید که شهیدان راه خدا مرده‌اند، بلکه زنده‌اند (به
حیات ابدی و) در نزد خدا متنعّم خواهند بود. آنان به فضل و رحمتی که خدا نصیبشان گردانیده
شادمانند، و دلشادند به حال آن مؤمنان که هنوز به آنها نپیوسته‌اند و بعداً در پی
آنها به سرای آخرت خواهند شتافت که بیمی بر آنان نیست و غمی نخواهند داشت.
چه نعمتی بالاتر
از این نعمت در حالی که زنده هستند و نمرده‌اند و از روزی خداوندی می‌خورند. آنگاه
از عطای خداوندی شادمانند و به برادران‌شان که به دنبال‌شان می‌آیند مژدگانی می‌دهند
تا به جایگاهی که خود به آن رسیده‌اند نائل شوند. بنابراین جای نگرانی نیست بلکه
مژدگانی و فضیلت و نعمت است. چرا چنین نباشد در حالی که آنجا بهشت جاویدان است؛
خانه خداست و آنان هم مهمان هستند. تا چیزی بیابند که نه چشمی دیده است و نه گوشی
شنیده است و به خیالی خطور کرده است. امام ابن کثیر در تفسیر این آیات می‌نویسد:
ارواح شهدا چنان که در حدیث صحیح مسلم آمده است در چینه‌دان پرندگان سبزرنگ هستند
و در هر جای بهشت که می‌خواهند پرواز می‌کنند سپس در چراغدان‌هایی که زیر عرش
آویزان است می‌آرمند. پروردگار بر آنان ظاهر می‌شود و می‌گوید چه می‌خواهید؟ می‌گویند
پروردگار چه چیزی بخواهیم در حالی که آنچه به ما داده‌ای که به هیچ یک از بندگانت
نداده‌ای؟ دوباره سؤالش را تکرار می‌کند و
وقتی می‌بینند همچنان از آنان سؤال می‌شود می‌گویند می‌خواهیم به سرای دنیا
برگردیم و در راه تو جهاد کنیم تا بار دیگر کشته شویم؛ به خاطر ثواب شهادت. خدای
متعال می‌گوید: من مقدر کرده‌ام که شما به دنیا باز نگردید. (تفسير ابن كثير: م1/ص87).
سنت خداوند بر
این است که از بندگانش هر که را بخواهد انتخاب می‌کند و درجات‌شان را بالا می‌برد
و بر مقام‌شان می‌افزاید؛ آنان را از عطا و بخشش خود بهره‌مند می‌کند و شکی نیست
که مقام شهادت از بالاترین مقام‌هایی است که خداوند به بندگان برگزیده‌اش می‌دهد.
این قرارداد مهم در کتاب گرانقدرش آمده است:
﴿ إِنَّ اللَّهَ
اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ
الْجَنَّةَ ۚ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا
عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِيلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَىٰ بِعَهْدِهِ
مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بَايَعْتُم بِهِ وَذَٰلِكَ
هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ﴾[التوبة: 111].
همانا خدا جان و مال اهل ایمان را به بهای بهشت خریداری کرده،
آنها در راه خدا جهاد می‌کنند پس (دشمنان دین را) به قتل می‌رسانند و (یا خود)
کشته می‌شوند، این وعده قطعی است بر خدا و عهدی است که در تورات و انجیل و قرآن
یاد فرموده، و از خدا با وفاتر به عهد کیست؟ پس از این معامله‌ای که کردید بسی شاد
باشید که این به حقیقت سعادت و فیروزی بزرگ است.
این جایگاه ویژه
شهید است (فضل الشهادة ومنزلة الشهيد، رسلان، ص9).
همچنان که
خداوند مقام شهید را بالا برده است و از اجر و پاداش او در قرآن می‌گوید، رسول
اکرم نیز در احادیث زیادی از مقام شهید تمجید کرده است. پیامبر اکرم شهدا را غسل
نداد و درباره شهدای احد فرمود:
"زملوهم
بكلومهم ودمائهم فإنهم يبعثون يوم القيامة وأوداجهم تشخب دماً اللون لون الدم
والريح ريح المسك" (النسائي: 1975).
آنان را با زخم‌ها
و خون‌هایشان بپوشانید زیرا در روز قیامت در حالی محشور می‌شوند که از زخم‌هایشان
خون می‌ریزد؛ به زنگ خون و با بوی مشک.
در صحیحین و
دیگر کتاب‌های حدیثی آمده است که عبد الله بن عمرو بن حرام انصاری در جنگ احد به
شهادت رسید؛ جابر چنان که بخاری آورده است می‌گوید: وقتی پدرم کشته شد شروع به
گریه کردم و پارچه را از صورتش کنار زدم؛ اصحاب رسول خدا مرا از این کار بازداشتند
اما پیامبر اکرم کاری با من نداشت. فرمود: بر او مگری یا این که چرا گریه می‌کنی؛
فرشتگان با بال‌هایشان او را پوشاندند تا این که بالا رفت. (البخاري: 3771).
شهدا در قبر
سؤال نمی‌شوند؛ راشد بن سعد از یکی از صحابه روایت کرده است که مردی به رسول اکرم
گفت: ای رسول خدا چرا در قبر از مؤمنان سؤال می‌شود اما از شهید سؤال نمی‌شود؟
فرمود: برای صدق ایمان آنها درخشش شمشیر بر سرشان کافی است و دیگر نیازی به سؤال
ندارد.
مقدام بن معد یکرب از صفات و ویژگی‌های عموم شهدا چنین می‌گوید: رسول خدا فرمود:
"للشهيد
عند الله ست خصال، يغفر له في أول دفعة، ويرى مقعده من الجنة ويجار من عذاب القبر
ويأمن من الفزع الأكبر ويوضع على رأسه تاج الوقار، الياقوتة منها خير من الدنيا
وما فيها ويزوج اثنتين وسبعين زوجة من الحور العين، ويشفع في سبعين من
أقاربه" (الأربعون في فضل الشهادة، حسن قائد، ص21).
شهید در نزد خدا
شش امتیاز دارد: به محض شهادت گناهانش بخشوده می‌شود؛ جایگاه خود در بهشت را می‌بیند؛
از عذاب قبر در امان است؛ از وحشت بزرگ قیامت در امان است؛ بر سرش تاج وقاری از
یاقوت می‌گذارند که از دنیا و ما فیها بهتر است؛ هفتاد و دو حوری را به عقدش درمی‌آورند؛
برای هفتاد نفر از نزدیکانش شفاعت می‌کند.
تفسير ابن كثير
فضل الشهادة ومنزلة الشهيد، محمد رسلان.
الأربعون في فضل الشهادة، حسن قائد، مركز الفجر للإعلام، 1432ه.
أحاديث الشهادة والشهيد، نزار ريان، رسالة ماستر، الجامعة الأردنية، الشريعة
والحقوق والسياسة، 1990م.
صحيح البخاري.
در فضیلت شهادت
و جایگاه شهید آیات و احادیث فراوانی آمده است که در این مقام نمی‌گنجد و تنها به
ذکر برخی از آنها اکتفا می‌کنیم. همه این آثار گواهی بر جایگاه بلند شهید است که
خداوند به عنوان پاداش برای او قرار داده
است و نشان می‌دهد که فدا کردن جان و مال و دارایی در راه خدا چقدر فضیلت
دارد.
خداوند برای
شهید چنان مقام والایی قرار داده است که با هیچ مقامی برابر نیست؛ نه در دنیا و نه
در آخرت و این از الطاف بزرگ الهی به شهدایی است که جان خود را در راه خدا
فروختند؛ از بهترین‌های خود گذشتند و بر شهوات‌شان فائق آمدند و زندگی را در قبال
نیل به شهادت در راه خدا ناچیز یافتند. خداوند برای شهدا بهترین اسما و صفات را
انتخاب کرده است؛ بهترین ذکر و بهترین جاودانگی؛ به آنان مقام والایی بخشیده است
که در مرتبت و بلندی ضرب المثل است. این جایگاهی است که تنها پیامبران و شهدا و
بندگان صالحی که خداوند انتخاب کند به آن دست می‌یابند. تلاش برای تعالی دین خدا و
برافراشتن پرچم آن بر فراز بلندی‌ها تنها با آمادگی جهادی مسلمانان و اشتیاق به
شهادت و حرکت در راه آن امکان‌پذیر است. شهادت در راه خدا آرزوی هر مؤمن است و می‌کوشد
به آن دست یابد. جهاد در راه خدا روح این امت است و پرچمش را بالا نگه می‌دارد.
هدف از جهاد بالا بردن آیین خدا است و بالاترین مجاهد کسی است که با خدا صادق است
و خدا هم او را تصدیق می‌کند و در میان بندگانش به عنوان شهید انتخاب می‌کند. شهدا
برگزیدگان و منتخبان هستند و این آرزوی بزرگی در قلب هر مؤمن است. (أحاديث الشهادة والشهيد، ريان، ص6).
منابع: