خوش‌گمانی به خدا از بهترین عباد‌ت‌هاست
علی محمد صلابی
دبیرکل اتحادیه جهانی علمای مسلمان
خوش‌گمانی به خدا از عبادات بزرگی است که مؤمن باید در هر حال، قلبش را از آن لبریز کند و در زندگی به آن آراسته شود. در هنگام آمرزش خواستن، در وقت اجابت دعا و طلب رزق و علم و در تمام امور دینی و دنیایی باید نسبت به خداوند خوش‌گمان باشد. ابن مسعود می‌گوید: سوگند به کسی که معبودی جز او نیست هیچ چیز بهتر از خوش‌گمانی به خداوند به مؤمن داده نشده است؛ سوگند به کسی که جانم در دست اوست هر کس به خدا خوش‌گمان باشد خداوند بر اساس گمانش به او می‌دهد چون خیر و نیکی در دست اوست.
منظور از خوش‌گمانی انتظار هر نیکی و زیبایی از خداوند است؛ انسان از پروردگارش رحمت و مهربانی انتظار دارد و با وجود آن اسباب برخورداری از آن را به کار می‌گیرد. انسان مؤمن از خداوند می‌خواهد او را به خودش واگذار نکند بلکه به ذات مقدس خود واگذار کند. خوش‌گمانی از اعمال قلبی است و برای انسان مؤمن هیچ خیری بهتر از امیدواری به آفریدگار نیست؛ بنابراین خوش‌گمانی به خداوند از حسن بندگی انسان نشأت می‌گیرد. (مجموعه‌ای از نویسندگان، مجله البحوث الإسلامیة، صفحه 217، جزء 89).
قرآن کریم با یادآوری خوش‌گمانی انبیا به خداوند و یقین و اعتماد آنان به وعده الهی در شرایط سخت و دشوار، از باور عمیق آنان نسبت به پروردگارشان می‌گوید:
{فَلَمّا تَرَاءَى الْجَمْعَانِ قَالَ أَصْحَابُ مُوسَىَ إِنّا لَمُدْرَكُونَ * قَالَ كَلاّ إِنّ مَعِيَ رَبّي سَيَهْدِينِ * فَأَوْحَيْنَآ إِلَىَ مُوسَىَ أَنِ اضْرِب بّعَصَاكَ الْبَحْرَ فَانفَلَقَ فَكَانَ كُلّ فِرْقٍ كَالطّوْدِ الْعَظِيمِ} (الشعراء: 61-63)
و چون دو گروه همدیگر را دیدند، یاران موسی گفتند، ما گیر افتاده‌ایم[موسی] گفت چنین نیست، پروردگارم با من است و به زودی مرا راهنمایی خواهد کرد. سپس به موسی وحی کردیم که با عصایت به دریا بزن، آنگاه [دریا] بشکافت و هر پاره‌ای از آن همچون کوهی بزرگ بود.
وقتی که دشمنان بر دهانه غار ایستاده بودند پیامبر اکرم به همراهش ابوبکر صدیق فرمود: ای ابوبکر درباره دو نفری که سومین آنان خداوند است چه گمانی داری؟
امام نووی معنای خوش‌گمانی به خداوند را از زبان علما چنین نقل می‌کند:
بنده باید باور داشته باشد که خداوند او را می‌بخشاید و از او گذشت می‌کند. گفته‌اند: در حالت صحت و سلامتی باید به یک میزان بیمناک و امیدوار باشد. همچنین گفته‌اند: ترس بهتر است اما اگر نشانه‌های مرگ را از نزدیک دیدی باید امید بر تو غلبه یابد؛ زیرا منظور از ترس دوری از گناه و زشتی و اشتیاق به طاعت بیشتر است که در وقت مرگ کارایی ندارد. بنابراین در چنین حالتی خوش‌گمانی به خداوند و احساس نیاز به او پسندیده است. (صحيح مسلم به شرح نووي).
ابن قیم درباره خوش‌گمانی به خداوند می‌گوید: بنده خدا هر چند به او خوش‌گمان و امیدوار باشد، در توکل خود صادق‌تر است؛ خداوند هیچ گاه امیدش را تباه نمی‌کند چنان که هیچ امیدواری را ناامید نمی‌کند. وی از اعتماد و خوش‌گمانی به خداوند به سعه صدر نام می‌برد؛ بنابراین هیچ چیز مانند مانند ایمان و اعتماد به خدا و امیدواری و خوش‌گمانی باعث سعه صدر نمی‌شود. (مدارج السالكين، ابن قيم).
خوش‌گمانی اهمیت زیادی در زندگی انسان مسلمان دارد و به خاطر فواید زیادی که برای فرد دارد، رسول اکرم امت اسلامی را به خوش‌گمان بودن به خداوند تشویق کرده است. خوش‌گمانی به خدا به مسائل عقیدتی نیز مربوط می‌شود؛ مسائلی مانند توکل و اعتماد به خواست خدا که بر زندگی دنیایی و اخروی مسلمان تأثیر دارد. (مجموعه‌ای نویسندگان، مجله البيان، صفحه 18، جزء 143).
از زیباترین حالات خوش‌گمانی به خداوند این است که مؤمن یقین دارد شکست او جبران می‌شود و پس از خستگی آسانی، پس از ناراحتی خوشحالی، پس از بیماری شفا و پس از دنیا بهشتی در انتظار اوست که به فراخنای آسمان و زمین است و برای پارسایان آماده شده است. مسلمان باید خوش‌گمانی به خدا را به درستی درک کند: اطاعت خدا و دوری از گناهان و چنگ زدن به اسباب با امید به فضل خدا و پیروزی به یاری او.
منابع:
• مجموعه‌ای نویسندگان، مجله البحوث الإسلامية، جزء 89.
• مجموعه‌ای نویسندگان، مجله البيان، جزء 143.
• صحيح مسلم به شرح نووي.
• مدارج السالكين، ابن قيم.