فتوای شماره (1) جلسه 2024-2029 صادره از کمیته اجتهاد و فتوای اتحادیه جهانی علمای مسلمان در مورد جواز انجماد گوشت قربانی و ارسال آن به غزه
شنبه 29 اردیبهشت 1403 خورشیدی
پرسش: اعضای محترم کمیته اجتهاد و فتوای اتحادیه جهانی علمای مسلمان، با عرض سلام و درود؛
بر شما پوشیده نیست که جهان اسلام حوادث تلخی را شاهد است؛ به ویژه آنچه بر برادران ما در غزه و در سایر کشورهای مسلمان می‌گذرد. فقر و ناداری بیداد میکند و هیچ عاقلی نمی‌تواند آن را انکار کند. در همین راستا ایده منجمد کردن گوش قربانی از سوی هیأت‌ها و مؤسسات فعال در امور خیریه و بشردوستانه مطرح شده است. از این رو از شما بزرگواران در خصوص حکم شرعی گوشت قربانی منجمد و تأخیر در توزیع آن پس از ایام التشریق و مسائلی که باید در این زمینه مراعات شود استفتا می‌شود. لطفا نظر خود را بیان کنید.
پاسخ: بسم الله الحمد لله والصّلاة والسّلام علی رسول الله وعلی آله وصحبه: اعضای هیأت پس از بحث و بررسی موضوع به شرح زیر تصمیم گرفتند:
نخست: کمیته اجتهاد و فتوا با توجه به دیدگاه اکثر فقها قربانی را یک سنت مؤکده می‌داند؛ بر خلاف ابوحنیفه و روایتی از مالک و دیگران که آن را بر اغنیا واجب می‌دانند. قربانی یکی از شعائر دینی است که اسلام بر فضیلت آن تأکید کرده است. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ﴾ [الکوثر: 2]
احادیث بسیاری هم بر این موضوع دلالت میکند از جمله: حدیث مسلم:
"ضحى النبي صلى الله عليه وسلم بكبشين أملحين أقرنين ، ذبحهما بيده ، وسمى وكبر ، ووضع رجله على صفاحهما".
پیامبر صلی الله علیه وسلم دو قوچ شاخدار ترکیبی از سیاه و سفید قربانی کرد؛ پایش را بر یک طرف گردن آنها گذاشت و با گفتن الله اکبر با دست خود ذبح‌شان کرد.
قربانی به فرموده رسول اکرم محبوب‌ترین اعمال نزد خداوند در روز عید است و در روز قیامت همانگونه که ذبح شده است می‌آید و خون آن پیش از آن که بر زمین بیفتد در جایگاه مقبول قرار می‌گیرد. قربانی سنت حضرت ابراهیم است؛ به قول حق تعالی که فرمود: ﴿وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ﴾ [الصافات: 107]
هر تار پشم قربانی، برای قربانی کننده یک حسنه است. کسی که توانایی قربانی کردن دارد مکروه است که کوتاهی کند. پول در هیچ راهی بهتر از قربانی هزینه نمی‌شود؛ به شرط آن که به قصد سنت باشد و از مقاصد فاسد پاک باشد و مطابق حکمت مشروعیت آن انجام گیرد. شوکانی در نیل الأوطار (5/129)
دوم: وکالت در قربانی به اتفاق فقها جایز است. چون خدای متعال می‌فرماید: ﴿فَابْعَثُوا أَحَدَكُمْ بِوَرِقِكُمْ هَذِهِ إِلَى الْمَدِينَةِ﴾ [الكهف: 19] حال یکی از خودتان را با این درهم‌تان به سوی شهر بفرستید.
در مستدرک حاکم نیز آمده است:
"يا فاطمة قومي إلى أضحيتك فاشهديها" ای فاطمه برخیز و شاهد قربانی خود باش. در این حدیث حکم نیابت ثابت می‌شود. شرعا مستحب است قربانی کننده شاهد قربانی خود باشد و اگر عذری داشت مانعی ندارد. در راستای تحقق مصلحت شرعی، وکالت دادن خواه در شهر قربانی کننده یا خارج از آن بر حسب اختیار جایز است. بهتر آن است که افراد توانمند یک قربانی را در شهر خود و یکی دیگر در خارج از آن داشته باشند و الا یک قربانی هم بر اساس توان فرد کافی است.
سوم: کمیته معتقد است آنچه در نظر گرفته می‌شود، نیت موکل است که ذبح قربانی را به خاطر ثواب آن به دیگری می‌سپارد. در حین ذبح نیت برای وکیل ضروری نیست.
چهارم: کمیته بر این باور است که از نگاه شافعی و اوزاعی و شماری از تابعین زمان قربانی از عید قربان تا سه روز ایام التشریق است تا کار ذبح بر قربانی‌کنندگان و نهادهای متولی آسان باشد به ویژه که بسیاری از افراد پرداخت قیمت قربانی را به تأخیر می‌اندازند. در آثار به روایت از احمد و ابن حبان آمده است: "کل أیام التشریق ذبح".
پنجم: نگه‌داشتن گوشت قربانی تا بعد از ایام عید و تشریق جایز است و زمان ذخیره آن محدودیتی ندارد. زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم بدون وقت آن را حلال فرموده است. دلیلش همان حدیثی است که بخاری روایت کرده است: "كلوا وأطعموا وادخروا، فإن ذلك العام كان بالناس جهد؛ فأردت أن تعينوا فيها".
بخورید و به دیگران بدهید و ذخیره کنید؛ آن سال مردم سخت بود پس خواستم که در آن کمک کنید.
بر این اساس موکول کردن توزیع گوشت قربانی به بعد از ایام عید و تشریق حتی به ماه‌های بعد جایز است. چون به نفع فقرا و نیازمندانی است که از گوشت قربانی بهره می‌برند.
ششم: فریز کردن گوشت قربانی و بسته‌بندی آن جایز است. زیرا از روش‌های ذخیره است و چون شرع ذخیره را مجاز دانسته است. هر وسیله‌ای برای رسیدن جایز است; زیرا وسایل تابع اهداف است و تعیین وسیله مخصوص لازم نیست مگر اینکه شارع معین کرده باشد و در اینجا تعینی وجود ندارد. بلکه فریز کردن به دلیل حفظ طولانی مدت آن به روش‌های علمی و سالم بهتر است و در صورت لزوم می‌توان آن را در طول سال توزیع کرد. این کار به دلیل کثرت افرادی که از گوشت قربانی بهرمند خواهند شد، مصالح و مقاصد شرعی را محقق میکند؛ فرقی نمی‌کند که گوشت به صورت منجمد یا کنسرو به دست فقرا و امثال آنان برسد یا به صورت دیگر.
هفتم - کمیته حمل قربانی - حتی منجمد یا بسته‌بندی شده - از کشوری به کشور دیگر را برای خویشاوندان یا مردمی که بیشتر از کشورش به آن نیاز دارند جایز می‌داند و این نظر اكثريت فقها است. در صورت عدم نياز به نقل و انتقال آن، در مكروه يا حلال بودن يا حرام بودن آن بين فقها اختلاف است هر چند قربانی فرد انجام شده است.
کمیته معتقد است که انتقال گوشت کافی است و این چیزی است که اکثر فقهای معاصر گفته‌اند، به ویژه آن که در کشورهایی که جنگ و شرایط اضطراری و قحطی زیاد است و نیاز مبرم وجود دارد؛ مانند شرایطی که امروزه در غزه حاکم است. بنابراین، انتقال گوشت از کشور قربانی‌کننده به غزه یا سودان و دیگر کشورهای مسلمان که به غذا و نوشیدنی معمولی نیاز دارند جایز است. افزون بر این که در این کشورها مردم به گوشت که مقوی‌تر است بیشتر نیاز دارند. جواز انتقال گوشت از کشوری به کشور دیگر احیای این آیین را برای مردم آسان میکند و همچنین این امر برای مؤسسات خیریه‌ای که به عنوان عامل افراد در خرید و ذبح قربانی عمل می‌کنند، آسان‌تر است. آنها گوشت را منجمد کرده و بین نیازمندان کشورهای اسلامی توزیع می‌کنند. خدای متعال می‌فرماید:
(فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَا فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ ﴾ [الحج: 36]
و چون پهلوهایشان به خاک رسید [و بدنشان سرد شد] از آن بخورید، و به فقیر غیر سائل و سائل نیز بخورانید.
برای احتیاط و جلوگیری از اختلاف، کمیته به قربانی کننده و وکیل قربانی توصیه میکند تمام هزینه‌های اضافی غیر از قیمت قربانی را متحمل شود و از ثواب آن بهرمند گردد.
اعضای کمیته اجتهاد و فتوای اتحادیه جهانی علمای مسلمان عبارتند از:
علی قره داغی، رئیس کمیته
فضل مراد، دبیر کمیته
عجیل نشمی، عضو
محمد حسن ددو عضو
محمد گورماز، عضو
عبدالحی یوسف، عضو
خالد حنفی، عضو
مصطفی داداش، عضو
ونیس مبروک، عضو
سالم شیخی، عضو
فریده صدیق زوزو، عضو
مسعود صبری، عضو
ابراهیم ابومحمد، عضو
سلطان هاشمی، عضو
نورالدین خادمی، عضو
احمد حوا، عضو
احمد کافی، عضو
عکرمه صبری، عضو